Empathie
Inlevingsvermogen ofwel empathie stelt in staat zich in te leven in de gevoelens van de ander, je kunnen verplaatsen in de omstandigheden van de ander, om Bijbels gesproken blij te zijn met wie blij is en verdrietig te zijn met wie verdriet heeft.
Invoelend vermogen
Emphatie is een ander woord voor invoelingsvermogen. Het je kunnen verplaatsen in de gevoelens van een ander. Soms wordt empathie verwisseld met medelijden. Maar dat is niet helemaal juist. Wie medelijden heeft lijdt aan het leed van de ander, wordt deelgenoot van het lijden. Raakt met ontferming bewogen. Maar medelijden kan ook doorslaan naar de ander zielig vinden. Of een drijfveer zijn om de probleemoplosser te zijn. Empathie komt van het Griekse woord empatheia. Op te delen in het woord em wat in of bij betekent, en het woord pathos wat staat voor voelen.
Verplaatsen in de ander
Inlevingsvermogen ofwel empathie stelt in staat zich in te leven in de gevoelens van de ander, je kunnen verplaatsen in de omstandigheden van de ander, om Bijbels gesproken blij te zijn met wie blij is en verdrietig te zijn met wie verdriet heeft.
Cognitieve empathie
Empathie is op te delen in cognitieve- en affectieve empathie. Bij cognitief ofwel verstandelijk inlevingsvermogen gaat het om het weten wat bijvoorbeeld eigen handelen of beslissingen die worden genomen voor gevolg zullen hebben voor de ander, hoe dat op de ander over zal komen. Cognitieve empathie behoort tot het arsenaal, de trukendoos van het management en van rechercheurs. Er wordt rekening gehouden met en ingespeeld op wat ‘het’ zal gaan doen. Door zich daar voor te bereiden of op in te spelen. Door ‘begripvol’ te zijn (of doen) bijvoorbeeld. Of door emoties te kanaliseren. Met voorbedachte rade.
Affectieve empathie
Het aan kunnen voelen van de emotie van anderen kan geduid worden als affectieve empathie, het ‘affectie’ ofwel ‘genegenheid’, ‘verwantschap’ hebben met de ander. Ook affectief inlevingsvermogen kan ‘met voorbedachte rade’ zijn. Wanneer een hulpverlener naar een crisissituatie toegaat kan deze naar verwachting ‘cognitief’ wel indenken wat er aangetroffen kan worden. Waarbij de affectie, de genegenheid in de empathie plaats vindt door het invoelen van wat er in de ander omgaat, in het zijn bij de ander.
Genegenheid (en vooral gepaste genegenheid) betonen aan wie blij is of verdriet heeft. Bij het persoonlijk waarnemen van emoties zoals verslagenheid, verdriet, reddeloosheid, eenzaamheid, paniek, verlatenheid. Maar ook opluchting, blijdschap, bevrijding, ook in dat spectrum is inlevingsvermogen passend. Bijbels gesproken blij zijn met wie blij is, verdrietig met wie verdriet heeft. Authentiek en integer deelgenoot zijn van de gevoelens van de ander. Elkanders lasten dragen. Waarbij ‘nabijheid in distantie’ nodig blijft om niet ten onder te gaan aan de last van de ander.
Ongewenste empathie
Empathie ofwel inlevingsvermogen wordt gewoonlijk hoog aangeschreven. Wie geen empathie aan de dag legt kan worden weggezet als gevoelloos en respectloos, of als een op zichzelf gericht persoon, een egocentrisch iemand. Maar er zijn situaties denkbaar dat het inlevingsvermogen eenvoudigweg tekort schiet. Als het verdriet zo groot is, als het gebeuren zo diep ingrijpt dat het teveel is dat er geen woorden of houdingen, geen gebaren voor zijn. Een dooddoener (letterlijk en figuurlijk) kan een pijnlijke stilte of sprakeloosheid doorbreken door te zeggen ‘ik begrijp hoe jij je voelt’. Is dat werkelijk zo? Heb jij meegemaakt wat de ander doormaakt? Zo kan ook een handtastelijke aanraking van ‘ik ben er toch voor je’ een onbehoorlijke blijk van ongewenste empathie zijn. Wees alert bij ‘ik-boodschappen’. Nabijheid in distantie is ook hier aan de orde.
Empathie en authenticiteit
Bij pastorale empathie komt het daarbij ook aan op authenticiteit. Medeleven en invoelend vermogen dat echt en gemeend is. Bij gespeelde empathie grenzend aan cognitief inlevingsvermogen wordt dat vroeg of laat gemerkt. Kans dat het vertrouwen in de pastor op de proef komt te staan. Waar het op aankomt is medemenselijkheid in de diepste zin van het woord.